BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI’NDA TÜRK ORDULARINDAKİ SAĞLIK HİZMETLERİNİN ARŞİV BELGELERİ IŞIĞINDA DEĞERLENDİRİLMESİ

Yazar: MUHARREM UÇAR
Danışman: DOÇ. DR. SERAP ŞAHİNOĞLU
Yer Bilgisi: Ankara Üniversitesi / Sağlık Bilimleri Enstitüsü / Tıp Tarihi ve Deontoloji Anabilim Dalı
Konu: Deontoloji ve Tıp Tarihi

Doktora Tezi (2010)

“Birinci Dünya Savaşı’nda Türk ordularında yürütülen sağlık hizmetlerini ve bu hizmetlerin savaşa olan etkisini, birincil kaynaklar ışığında incelemek ve değerlendirmek, bu tezin amacı olarak belirlenmiştir. Bu amaç doğrultusunda, Türk ordusunda yürütülen askeri sağlık hizmetlerinin kurumsal yapısını ortaya koymak ve uygulamada karşılaşılan olumlu ve olumsuz yönleri bilimsel bir bakış açısıyla değerlendirmek için, birincil tarihsel belgelere ulaşılmıştır. Bu araştırma için; Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı (ATASE) arşivindeki, Harbiye Nezareti Sıhhiye Dairesi’nin yazışmaları incelenmiş ve askeri sağlık hizmetlerinin yürütülmesindeki temel esasları ilgilendiren bazı belgelere ulaşılmıştır. Bu belgelerden, tez konusuyla ilgili toplam 62 belgenin transkripsiyonu yapılarak, günümüz Türkçesine çevirisi yapılmıştır. Çevirisi yapılan belgeler, askeri sağlık hizmetlerinin temel alt bileşenlerini oluşturan; teşkilat, personel, tanı-tedavi, hijyen ve istatistik başlıkları altında toplanmıştır. Günümüz Türkçesine çevrilen ve sınıflandırılan bu belgelerde yer alan bilgiler, yerli ve yabacı kaynaklardaki bilgilerle karşılaştırılarak, konu ile ilgili değerlendirmeler yapılmıştır. İncelediğimiz belgeler ışığında elde ettiğimiz bulgular, Birinci Dünya Savaşı’nda Türk ordusunun, zamanın askeri sağlık hizmetleri anlayışına uygun bir kurumsal yapıya sahip olduğunu ortaya koymaktadır. Bu sağlık örgütlenmesinin öncelikli görevleri; askerin sağlığını korumak, hastalanan askerin tedavi olmasını sağlamak ve muharebelerde yaralananların kurtarılmasıydı. Bu amaçla, cephede, cephe gerisinde ve hastane düzeyinde sağlık hizmeti vermek için bugünkü anlayışla Rol 1, Rol 2 ve Rol 3 düzeyinde bir hizmet yapılanması planlanmıştı. Belgeler, Türk ordusunun savaşın başından itibaren en çok üzerinde durulduğu temel iki konunun, sağlık personeli eksikliklerinin tamamlanması ve bulaşıcı hastalıklarla mücadele olduğunu göstermektedir. Türk ordusu savaşın başından itibaren, hem sağlık personeli hem de tıbbi lojistik açısından büyük yokluklar yaşamasına rağmen, savaşın sonuna kadar askeri sağlık hizmetlerini başarılı bir şekilde yürütmüştür. Bu başarının en önemli etmeni, askeri sağlık sisteminin sevk ve idaresinde en alt basamağından en üst düzeye kadar, sağlık personelinin rol almasıdır. Bu nedenle, askeri sağlık hizmetleri ile ilgili kararlar ivedilikle alınabilmiş ve hemen uygulanabilmiştir.”