I. DÜNYA SAVAŞI DÖNEMİNDE BAYBURT VE GÜMÜŞHANE’DEKİ ERMENİ HAREKETLERİ VE BU YÖRELERİN RUSLAR TARAFINDAN İŞGALİ

Yazar: YAŞAR YÜCE
Danışman: Y.DOÇ.DR. SALİH MERCAN
Yer Bilgisi: Yüzüncü Yıl Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü / Tarih Anabilim Dalı
Konu: Tarih

Yüksek Lisans Tezi (2003)

“Yakın tarihimizde Türk milletini ve dünya siyasetini en çok meşgul eden konulardan biri olan Ermeni meselesi, Osmanlı Devleti toprakları üzerinde yaşayan Ermenilerin, sosyal, kültürel, ekonomik, idari ve siyasi statülerinden kaynaklanan bir sorun olmayıp, ‘Şark Meselesi’ adıyla anılan milletlerarası bir emperyalist stratejinin, güçler dengesi politikasının sonucu olarak ortaya çıkmıştır. Şark Meselesi, Avrupa Devletleri’nin, Osmanlı İmparatorluğu’nu iktisadi ve siyasi nüfuz ve hükmü altına almak ve sebepler oluşturarak parçalamak ve Osmanlı idaresinde yaşayan çeşitli milletlerin bağımsızlıklarını temin etmek istemelerinden doğan tarihi meselelerin tamamıdır. I. Dünya Savaşı başladıktan sonra Rusya, İngiltere ve Fransa henüz savaş sona ermeden Osmanlı Devleti’nin topraklarını paylaşmak için aralarında çeşitli antlaşmalar yapmışlardır. Savaşa sonradan giren İtalya da bu antlaşmalara katılmıştır. Adı geçen bu devletler İstanbul Antlaşması, Londra Antlaşması, Sykes-Picot Antlaşması, Saint De Maurienne Antlaşması ile Osmanlı Devleti toprakları üzerinde emellerini ortaya koymuşlardır. Osmanlı Devleti’nin topraklarının paylaşılması aşamasında Ermenilere de bir pay verilmesi gündeme gelmiş ve Ermeniler de bu amaç uğrunda bu devletler nezdinde çalışmalar yapmışlardır. I. Dünya Savaşı sırasında Gümüşhane ve Bayburt Ruslar tarafından işgal edilmiş, sonra gerek bu şehirlerde yaşayan Ermeniler, gerekse Kafkasya’dan gelen Ermeniler bu iki şehirde yaşayan Müslüman halka karşı katliam boyutlarına varan davranışlarda bulunmaya başlamışlardır. Türk Ordusu ileri harekata geçerek Gümüşhane ve Bayburt’u almak için ilerlediği esnada yapılan katliamlar son aşamaya ulaşmış, Bayburt’u terk eden Ermeni çeteleri önüne gelen her şeyi yakıp yıkmış ve insanları öldürmüştür. Gümüşhane ve Bayburt’ta yaşayan Ermenilere savaş öncesi herhangi bir kötü muamelede bulunulmamıştır. Sadece savaş sırasında diğer bölgelerde olduğu gibi bu iki şehirde yaşayan Ermenilerden bir kısmı zorunlu göçe tabi tutulmuştur. Ermenilerin iddia ettiği gibi Ermenilere karşı Türkler tarafından bir katliam yapılmamış, bilakis Rusların Doğu Anadolu’yu işgali ile birlikte Rusların müsamahası ile bazen işbirliğiyle diğer illerde olduğu gibi Gümüşhane ve Bayburt’ta da Müslüman halka karşı katliam yapmışlardır. Bu konuya ilişkin bu dönemi yaşayan kişilerin anlattıkları, arşivlerimizdeki belgeler ve tarafsız kişilerin tespitleri ve anlattıkları birbirleri ile uyumlu olup hep aynı sonuca ulaşmaktadır.”