İSTANBUL’DA HELENİZM: SOSYO-KÜLTÜREL ÖRGÜTLENMELER (1908-1922)

Yazar: ÇAĞLA DERYA TAĞMAT
Danışman: PROF. DR. TEMUÇİN FAİK ERTAN
Yer Bilgisi: Ankara Üniversitesi / Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü / Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Anabilim Dalı
Konu: Tarih; Türk İnkılap Tarihi

Doktora Tezi (2015)

“19. yüzyılın ilk yarısında reform hareketlerine hız veren Osmanlı Devleti’nde, 1839’da Tanzimat Fermanı’nın ve ardından 1856’da Islahat Fermanı’nın ilan edilmesi, Osmanlı ülkesinde yaşayan Gayrimüslim topluluklar açısından önemli yenilik ve değişimleri beraberinde getirmiştir. Tanzimat dönemi olarak adlandırılan bu dönemde Gayrimüslimler arasında ayrıcalıklı bir konuma sahip olan Rumlar da önemli değişimler geçirmiş, özellikle Yunanistan Krallığı ile etkileşimleri sayesinde eğitim ve kültürün gelişimine daha çok önem vermişlerdir. İstanbul’da yaşayan Rumların eğitim aracılığıyla topluluklarının genç mensuplarına Yunan (Helen) kültürünü, dilini ve tarihini öğretmek konusunda seçtikleri en etkin araç olan eğitim, özellikle İstanbul’da yaşamakta olan varlıklı ve eğitimli Rumlar tarafından da desteklenmiş ve kısa sürede Rum okullarını yeniden yapılandırmak ve Yunan kültürünü yaymak amacıyla cemiyetler kurulmaya başlanmıştır. Kurulan bu cemiyetler varlıklı Rumlar tarafından finanse edilmiştir. İstanbul Rumlarının Tanzimat döneminde başlayan ve Meşrutiyet döneminde hız kazanan cemiyetleşme hareketi bağlamında ortaya çıkan örgütlenmeleri, yalnızca eğitim ve kültür alanıyla sınırlı kalmamış, hayırseverlik, kadın, mesleki, spor-sanat ve dini alanlarda da kendini göstermiştir. Bu bağlamda İkinci Meşrutiyet’in ilanından Birinci Dünya Savaşı’na uzanan süreçte yalnızca İstanbul’da sayıları neredeyse 500’e kadar varan çeşitli cemiyetler kurulmuş ve bu cemiyetler birer eğitim kurumu gibi çalışmışlardır. Birinci Dünya Savaşı esnasında kısmen duraklama dönemine giren Rum sosyo-kültürel cemiyetleri, 1918 yılında Mondros Mütarekesi’nin imzalanması ve 1920 yılında İstanbul’un İtilaf Devletleri tarafından işgal edilmesinin ardından, daha önceki yıllarda edindikleri sosyal ve kültürel kimliklerini siyaset ile harmanlayarak adeta yeniden inşa etmişlerdir. 1861 yılında kurulan ve 1922 yılına kadar faaliyetlerini sürdüren, İstanbul Rum Filoloji Cemiyeti (Ellinikos Filologikos Syllogos Konstantinupoleos) çevresinde toplanan ve adeta ona bağlı birer şube gibi çalışan Rum cemiyetlerinin büyük bir kısmı da tıpkı Rum Filoloji Cemiyeti gibi Mütareke döneminde siyasi faaliyetlerde bulunmuş ve başta İstanbul olmak üzere Anadolu’nun Yunanistan’a bağlanması konusunda çalışmalar yapmışlardır.

Anahtar Kelimeler: Cemiyet, İstanbul, Sosyo-kültürel, Helenizm, Rum, Syllogo”