OSMANLI DEVLETİ’NDE HAVACILIĞIN DOĞUŞU VE TAYYARE ALIMI İÇİN YAPILAN İANELER (1911-1918)

Yazar:FERİT ARI
Danışman: DOÇ. DR. ABİDİN TEMİZER
Yer Bilgisi: Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü / Tarih Anabilim Dalı
Konu:Tarih

Yüksek Lisans (2017)

“Havacılık faaliyetleri kuşların uçuşlarından ilham alınarak başlamıştır. Zamanla balon, planör ve nihayetinde tayyarenin icat edilmesiyle havacılık hızlı bir gelişme göstermiştir. Özellikle tayyarenin icadı; geleneksel savaş yöntemlerini değiştiren bir gelişme olmuştur. Tayyareler Avrupa ordularında ilk başta keşif amaçlı, daha sonra da savaşlarda bombardıman yapılması amacıyla kullanılmaya başlanmıştır. Avrupa devletlerinin ordularında kara ve deniz kuvvetlerinin yanında bir de hava kuvvetlerini kurmaları, yüzünü batıya dönmüş olan Osmanlı Devleti’ni de harekete geçirmiştir. Osmanlı Devleti, ordusunda bir havacılık teşkilatını kurmak için neredeyse batılı devletlerle aynı tarihlerde girişimlerde bulunmuştur. İlk etapta havacılıkta büyük bir merhale kat eden Fransa’ya pilot eğitimi için zabit gönderilmiş, hemen akabinde tayyareler satın alınarak teşkilatlanmaya hız verilmiştir. Bu gelişmeler karşısında Harbiye Nezâreti bir havacılık merkezi kurmak istemiş, ancak ekonomik sıkıntılardan dolayı Maliye Nezâreti’nden talep edilen bütçenin tamamı alınamamıştır. Buna bir çözüm olması için “tayyare ianesi” adıyla yardım kampanyası başlatılmıştır. Başta Emniyet-i Umumiye Müdüriyet olmak üzere devletin birçok resmi kurumu büyük bir fedakârlıkla söz konusu kampanyaya iştirak ederek Osmanlı Devleti’nde havacılığın teşkilatlanmasına katkıda bulunmuşlardır. Maliye Nezâreti’nin sağladığı kısıtlı bir bütçe ve ianelerle Yeşilköy’de bir tayyare merkezi kurulmuş ve uçaklar alınarak havacılıkla ilgili işler buradan yürütülmeye çalışılmıştır. Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı Devleti havacılık konusunda Almanya’dan büyük bir destek almış, savaşın sonuna doğru yaklaşık 90 tayyare ile hizmet edebilir bir duruma ulaşmıştır. Fakat İtilâf Devletleri’nin galip gelmesiyle 1918’de Mondros Ateşkes Antlaşması imzalanmış, Osmanlı Devleti’nin bütün silah ve teçhizatına el konulmuştur. Bu çalışmada, Osmanlı Devleti’nin hava kuvvetlerini teşkilatlandırması aşamasında yaşanan mali sıkıntılar ve buna çözüm olarak alınan önlemlerden “tayyare ianesi” ele alınmıştır. Ayrıca Osmanlı Devleti’nin ordusunda hava kuvvetlerine yer vermesinden sonra katıldığı savaşlarda, bu kuvvetlerden ne derce yararlandığı incelenmiştir. Çalışmada başta Başbakanlık Osmanlı Arşivi’ndeki belgeler olmak üzere çeşitli kaynaklardan faydalanılmıştır.

Anahtar Kelimeler: Osmanlı Devleti, Havacılık, İane, Tayyare, Balon, Planör.”