PROPAGANDADAN MİLLİ KİMLİK İNŞASINA: TÜRK EDEBİYATI VE BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI, 1914-1918

Yazar: EROL KÖROĞLU
Danışman: PROF.DR. ZAFER TOPRAK
Yer Bilgisi: Boğaziçi Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü
Konu: Sosyoloji; Türk Dili ve Edebiyatı

Doktora Tezi (2003)

“Bu doktora tezi, 1914-1918 yılları arasında meydana gelen Birinci Dünya Savaşı’nın aynı dönemdeki Türk edebiyatına yansıması üzerinedir. Dünya tarihinin bu ilk topyekûn savaşı, toplumsal alanın hemen her kesiminin savaşa göre düzenlenmesine yol açmış; bu doğrultuda, özellikle gelişmiş Avrupa ülkelerindeki kültürel sektörler, savaş çabasını desteklemek amacıyla ve hükümetlerinin yönlendirmeleri doğrultusunda propagandaya yönelik üretimde bulunmuşlardır. Ne var ki, azgelişmiş ve çok-etnikli bir yapıya sahip olan Osmanlı İmparatorluğu, henüz ulus-devlet oluşumunu tamamlayamamış olduğundan, bir milli akım yelpazesi içinde çeşitli biçimlerde konumlanan Osmanlı-Türk entelijansiyası, cephe ve cephe gerisini desteklemeye yeterli bir propaganda etkinliği ortaya koyamamıştır. Bu yönde bazı yetersiz denemelerde bulunulmuşsa da, Türk milli entelijansiyasının, savaşın ilerleyen dönemlerinde propaganda üretimini bir yana bırakıp, zaten böyle bir mekanizmanın sağlıklı işleyebilmesi için de gereksinim duyulan, uzun vadeli milli kültür oluşumu için harekete geçtiği görülmüştür. Sonuçta, üretimleriyle savaşa destek veremeyen entelijansiya, bunun yerine savaşın yol açtığı koşullardan da yararlanarak milli kültür alanındaki eksiklikleri gidermeye yönelmişlerdir. Bu tez, temelde dönemin önde gelen yazarlarınca üretilen edebi metinlerin yorumlanması aracılığıyla geliştirilmektedir. Bu yorum, bağlamsallaştırmaya dayalı bir kültürel tarih metodolojisine dayanmakta, edebi metinler ile tarihsel bağlam
arasındaki karmaşık etkileşimi çözümlemeye öncelik verilmektedir. Bu doğrultuda, öncelikle Osmanlı-Türk kültürel alanında savaş dönemi propagandasının üretilemeyişi ve bunun yerine kültür temelli bir milli kimlik inşasına yönelinmesi, neden ve sonuçlara odaklanan, 1908-1918 arası tarih bağlamında anlatılmakta, daha sonra edebi metinler bu bağlamla ilişkilendirilerek yorumlanmaktadır. Birinci Dünya Savaşı propagandası, Türk milliyetçiliği ve milli kimlik inşası konularına ağırlık veren bu çalışma, kültür ve edebiyat tarihi alanları arasında verimli bir etkileşimin olanaklarını araştıran disiplinlerarası bir arayışın ürünü olarak belirmektedir.”