SAVAŞ SEFERBERLİĞİNDE OSMANLI HİLAL-İ AHMER CEMİYETİ’NİN ROLÜ (1914-1918)

Yazar:FATMA TORUN BİLGİÇ
Danışman: PROF. DR. CENK REYHAN
Yer Bilgisi: Gazi Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü / Tarih Anabilim Dalı / Yakınçağ Tarihi Bilim Dalı
Konu:Tarih = History

Yüksek Lisans (2017)

“Savaş zamanında hasta ve yaralı askerlere hizmet vermek için 1863’te Cenevre’de kurulan Salib-i Ahmer Cemiyeti’ne benzer şekilde, Mecruhin ve Marda-i Askeriyeye İmdad ve Cemiyet-i Osmaniyesi 1868’de Osmanlı İmparatorluğu’nda kurulmuştur. 1877 yılında Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cemiyeti adını alan kuruluş, uluslararası antlaşmaların sağladığı imkânlar ve özellikle II. Meşrutiyet döneminde kamusal alanın canlanması ile faaliyetlerinin kapsamını genişletme olanağı buldu. Savaşta yaralananların bakımı ve tedavisi amacına ek olarak Birinci Dünya Savaşı’na yaklaştıkça cemiyet, sosyal, siyasal ve iktisadi alanlarda da aktif olmaya başlamıştır. Kızılhaç (Salib-i Ahmer) ve Kızılay (Hilâl-i Ahmer) Cemiyetleri erken dönemlerinde uluslararası dayanışmayı hedeflemesine karşın zamanla cemiyetlerin faaliyetlerinde etnik, dini ve siyasal tercihler belirleyici olmuştur. Ayrıca, bu cemiyetlerin özellikle savaş dönemlerinde cephe gerisinin seferber edilmesinde hükümetlerle, sivil toplum kuruluşları ve paramiliter gruplarla yakın işbirliği içinde oldukları son yıllardaki akademik çalışmalarla ortaya konmuştur. Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cemiyeti’nin de benzer şekilde topyekûn savaş nizamının sürdürülmesinde ve kitlelerin savaşa desteğinin canlı tutulmasında cephe gerisini seferber ettiği görülmektedir. Ancak, cemiyet, tarih yazımında çoğunlukla “kronolojik kurum tarihi” olarak ve “insani yardım” adı altında ele alınmış, nadiren ötesine geçilmiştir. Bu tezde, Birinci Dünya Savaşı’nın topyekûn savaş koşullarında cephe ve cephe gerisindeki faaliyetlerine odaklanarak cemiyeti ele aldım. Arşiv kaynaklarının yardımıyla, cemiyetin Osmanlı İmparatorluğu’nda sosyal yardımları merkezileştirdiği ve diğer sivil toplum örgütlerini kamusal alanı millileştirerek ve militarize ederek saf dışı bıraktığı şeklindeki literatür bulgularıyla uyumlu sonuçlara ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler : Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cemiyeti, Birinci Dünya Savaşı, Savaş Seferberliği, Topyekûn Savaş, Cephe Gerisi”