SAVAŞ YILLARINDA TÜRKİYE’DE SOSYAL YARDIM FAALİYETLERİ (1914-1923)

Yazar: SAFİYE KIRANLAR
Danışman: PROF.DR. SEBAHATTİN ÖZEL
Yer Bilgisi: İstanbul Üniversitesi / Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü / Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Anabilim Dalı
Konu: Türk İnkılap Tarihi

Doktora Tezi (2005)

“Savaş Yıllarında Türkiye’de Sosyal Yardım Faaliyetleri (1914-1923) adlı tez çalışmamızda sosyal yardım kavramının Türkiye’deki yerleşmesi ve gelişmesinin seyri, Birinci Dünya ve Kurtuluş Savaşı yıllarında sosyal yardım anlayışı çerçevesinde yoksullara yapılan yardımlar, devlet ve hayır kurumlarının çalışmaları merkezinde ele alınarak incelenmiş ve sosyal yardım uygulamalarının belirlenen dönem içinde geçirdiği aşamalar anlatılmaya çalışılmıştır. Bu amaçla hazırlanan tezimiz giriş bölümünü takiben üç ana bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünün ana temasını II. Abdülhamid ve İttihat ve Terakki Partisi’nin iktidarlarının sistemsiz, ama kendine has yapısı olan sosyal yardım algısı ve geleceğe yön veren uygulamaları oluşturmuştur. Birinci bölüme yoksulluğun kökleşmesinde etkinliği tartışılmaz olan savaşın toplum üzerindeki etkisi ve savaşın gündelik hayata getirdiği olumsuzluklara değinilerek başlanmış, ardından dönemin yardıma muhtaç grupları incelenmiştir. Savaşın mağduru olan dul kadınlar ve özellikle kimsesiz, bakıma muhtaç çocuklar bu bölümün temel başlığını olmuştur. Tespit edilen yardım grupları yanında muhtaçlığı belirli kıstaslarla belirlenmiş yoksullara yapılan maaş ödemeleri üzerinde de durulmuştur. İkinci bölüm tarihsel seyir içindeki sosyal yardım örgütlenmesinin geçirdiği evrelerin ele alındığı bölümdür. Sıhhiye ve Muavenet-i İctimaiye Vekaleti’nin kurulması ve adı geçen vekaletin çalışmaları bu bölüm içinde ağırlıklı olarak ele alınmaktadır. Devletin sosyal yardım uygulamalarının incelenmesinden sonra hayır kurumları üzerinde durularak, devrin en dikkate değer sosyal yardım kuruluşu olan Hilal-i Ahmer Cemiyeti ve faaliyetleri incelenmiştir. Hilal-i Ahmer Cemiyeti ile ilgili satırları Himaye-i Eftal Cemiyeti ve fukaraperver cemiyetleri hakkında bilgi veren satırlar takip etmektedir. İşgal devletlerinin yardımları yanında yine
yabancı bir yardım kurumu olan Amerikan Yakındoğu Yardım Örgütü’nün çalışmaları bu bölümün dikkat çeken konuları arasında yer almaktadır. Üçüncü bölüm sosyal yardım harcamalarının finansmanı ve sosyal yardım uygulamalarında görülen suiistimaller olmak üzere iki önemli konunun irdelendiği bölümdür. Alt başlıklarda devlet bütçeleri yanında ulaşılabilen vilayet bütçeleri ele alınarak, yapılan harcamalar üzerinde durulmuştur ve sosyal yardıma ayrılan payların bütçeler içindeki oranı hesaplanmıştır. Tezimizin desteklenmesinde Başbakanlık Osmanlı ve Cumhuriyet Arşivlerinde bulunan arşiv belgeleri yanında, yine arşiv tasnifleri içinde yer alan mülkiye memurlarının hazırlamış olduğu raporlar, arşiv belgeleri dışında kamu kurum ve kuruluşları yanında hayır kurumlarının çalışmalarını anlattıkları kitaplar ve devrin tanınmış yazarlarının kitap ve makaleleri kullanılmıştır. Eksik kalan pek çok noktanın aydınlatılmasında devrin basının irili ufaklı pek çok haberi etkili olmuştur.”